Terminem prototyp określamy pierwotną wersję, na przykład urządzenia albo oprogramowania. Prototyp powstaje, aby pokazać możliwość skonstruowania wersji docelowej. Proces tworzenia prototypu pozwala na testowanie nowych pomysłów. Stworzenie działającego urządzenia lub oprogramowania w tej fazie daje uzasadnienie do przejścia na kolejny etap, czyli do konstruowania wersji ostatecznej. Kreacja prototypu to szansa na przetestowanie pewnych rozwiązań oraz założeń, które nie muszą zostać wykorzystane w ostatecznym projekcie. Możliwe jest tworzenie kilku prototypów o różnych właściwościach, na przykład w celu sprawdzenia jednej cechy. Prototypowe urządzenia lub systemy pozwalają na wykrycie wad i usterek, które później mogą być dzięki temu poprawione. Można powiedzieć, że prototyp to wzorzec doświadczany, dzięki któremu twórcy projektu mogą zweryfikować, czy teoretyczne założenia się sprawdzają. Trzeba przy tym zadbać, aby budowa prototypu odbywała się w warunkach jak najbardziej zbliżonych do rzeczywistych. Prototypy mogą mieć także postać wirtualną.
Proces budowy prototypu to prototypowanie. Jest to kosztowna część prowadzenia badań, która wymaga wykwalifikowanej kadry oraz odpowiedniego sprzętu. Z tego powodu tradycyjne prototypy są coraz częściej zastępowane przez wspomniane już wcześniej wersje wirtualne, dzięki którym tworzenie materialnej formy nie jest już konieczne. Po zakończeniu fazy prototypowania, kiedy zostaną spełnione wymagania klienta, prototyp może zostać ostatecznie wdrożony do produkcji.
Prototypowanie to rozwiązanie stosowane również przy tworzeniu oprogramowania. W tym przypadku prototyp to niepełny system, który spełnia tylko część wymagań. Prototyp oprogramowania powstaje, aby dać twórcom możliwość przetestowania kolejnych rozwiązań. Prototypowa wersja systemu nie jest z reguły elementem ostatecznej wersji, która po fazie prototypowania jest tworzona od podstaw.
Trzeba jednak zaznaczyć, że prototypowanie w procesie tworzenia oprogramowania ma swoją szczególną specyfikę. Co wyróżnia pod tym względem informatykę w porównaniu do innych dziedzin produkcji? Prototypy w procesie powstawania oprogramowania wykorzystuje się zwykle na etapie uzgadniania oczekiwań klienta – celem prototypowania jest ich ostateczna krystalizacja. Prototypy nie są porzucane, nacisk kładzie się na ich ponowne wykorzystanie – w tym przypadku wykorzystuje się już utworzony kod. W tworzeniu systemu do opracowania prototypu należy zastosować model rozwoju oprogramowania. Takie podejście pozwala między innymi na minimalizację ryzyka oraz wykrycie różnić w rozumieniu danej funkcji przez twórców i klientów.
